Chào mừng bạn đến với Góc Hàn Quốc, nơi chúng ta cùng khám phá những điều sâu sắc và thú vị về xứ sở kim chi! Hôm nay, mình muốn đưa bạn đến một chủ đề có lẽ ít được nhắc đến, nhưng lại mang đậm giá trị văn hóa và nhân văn sâu sắc của người Hàn Quốc: Tang lễ – điều ít người nước ngoài biết. Hơn cả K-Pop sôi động hay K-Drama lãng mạn, văn hóa tang lễ ở đây là nơi thể hiện rõ nét đạo hiếu, tình cảm gia đình và cộng đồng. Hãy cùng mình tìm hiểu những nghi lễ cơ bản, quy tắc ứng xử tinh tế và cả những phong tục độc đáo để có một cái nhìn toàn diện về khía cạnh thiêng liêng này nhé!
Tang Lễ: Hơn Cả Một Nghi Thức Chia Ly
Trong xã hội, cái chết không chỉ là sự kết thúc của một cuộc đời mà còn là sự tiếp nối của mối liên hệ giữa người sống và người đã khuất. Triết lý Nho giáo với tư tưởng đạo hiếu (효도) luôn đóng vai trò trung tâm, khẳng định rằng con cái có nghĩa vụ chăm sóc cha mẹ khi còn sống và thực hiện các nghi lễ tưởng niệm chu đáo khi họ qua đời.
Ngày nay, phần lớn các tang lễ không còn được tổ chức tại nhà riêng như truyền thống mà chuyển sang nhà tang lễ (장례식장), thường được đặt trong các bệnh viện lớn hoặc là các cơ sở độc lập. Điều này giúp gia đình giảm bớt gánh nặng chuẩn bị và lo liệu, đồng thời đảm bảo sự trang trọng và tiện nghi cho khách viếng. Dù địa điểm đã thay đổi, tinh thần và các nghi thức cốt lõi vẫn được giữ gìn một cách cẩn thận.
Quy Trình Tang Lễ: Ba Ngày, Ba Đêm – Một Hành Trình Dài
Một tang lễ truyền thống thường kéo dài ba ngày ba đêm, mỗi ngày mang một ý nghĩa và các nghi thức riêng biệt.
Ngày Đầu Tiên: Chuẩn Bị và Tiếp Đón (입관)
Sau khi người thân qua đời, việc đầu tiên là thông báo tin buồn. Gia đình sẽ gửi cáo phó (부고) đến bạn bè, người thân, đồng nghiệp. Cáo phó thường rất ngắn gọn, chỉ thông báo về sự ra đi, thời gian, địa điểm tang lễ và đôi khi là số tài khoản nếu gia đình muốn nhận phúng điếu từ xa.
- Trang phục tang lễ (상복): Gia quyến sẽ mặc trang phục màu đen hoặc trắng truyền thống, thường là áo liệm (수의) làm từ vải gai hoặc vải lanh. Ngày nay, nam giới thường mặc vest đen, áo sơ mi trắng, cà vạt đen; nữ giới mặc váy đen, áo vest đen và cài một chiếc nơ vải nhỏ màu trắng hoặc đen trên ngực.
- Không gian tang lễ (빈소): Khi đến nhà tang lễ (장례식장), bạn sẽ thấy một căn phòng được chuẩn bị tươm tất. Trung tâm là bàn thờ cúng với di ảnh người đã khuất, nến, hương, hoa cúc trắng (loài hoa biểu trưng cho tang lễ) và các món ăn cúng. Gia đình sẽ ngồi ở một bên để tiếp đón khách viếng.
- Nghi thức nhập quan (입관): Đây là một nghi thức vô cùng quan trọng và riêng tư, chỉ dành cho gia đình và những người thân cận nhất. Người mất sẽ được tắm rửa sạch sẽ, thay áo liệm (수의), và được đặt vào quan tài. Đây là khoảnh khắc cuối cùng gia đình nhìn mặt người thân, mang nhiều cảm xúc và sự đau buồn. Sau đó, quan tài sẽ được niêm phong và đặt tại không gian tang lễ (빈소) để khách đến viếng.
Tiếp đón khách viếng: Khi khách đến, họ sẽ cúi lạy hai lần (두 번 절하기) trước di ảnh người đã khuất và cúi lạy một lần trước gia quyến để thể hiện sự chia buồn. Sau đó, khách sẽ ngồi lại một thời gian, trò chuyện với gia đình. Nhà tang lễ (장례식장) sẽ cung cấp đồ ăn nhẹ (thường là cơm canh, jeon (bánh xèo), tteok (bánh gạo)) và đồ uống (soju (rượu soju), nước ngọt) miễn phí cho khách.
Văn hóa thức đêm (밤샘): Một phong tục đặc biệt là gia đình và bạn bè thân thiết sẽ thức đêm (밤샘) tại nhà tang lễ (장례식장). Mọi người sẽ cùng nhau trò chuyện, ăn uống, và thậm chí chơi các trò chơi dân gian như bài hoa (화투). Mục đích không phải là giải trí mà là để bầu bạn, an ủi gia quyến, giúp họ vơi bớt nỗi đau và không cảm thấy cô đơn trong đêm đầu tiên đầy khó khăn này. Điều này thể hiện tình cảm cộng đồng sâu sắc.
Ngày Thứ Hai: Lễ Viếng và Cúng Bái Liên Tục
Ngày thứ hai là ngày chính của lễ viếng. Nhiều người thân, bạn bè, đồng nghiệp sẽ đến để chia buồn và phúng điếu.
- Tiền phúng viếng (조의금): Khách viếng sẽ chuẩn bị phong bì màu trắng, bên ngoài ghi chữ phúng viếng (부의) hoặc chia buồn (근조) cùng tên người viếng, bên trong là tiền phúng điếu. Số tiền thường là các bội số lẻ (ví dụ: 30,000, 50,000, 70,000) vì số lẻ được cho là mang lại may mắn, tránh các số chẵn hoặc bội số của 4 (tử) vì không tốt. Có một sổ ghi danh sách người viếng và số tiền phúng điếu để gia đình ghi nhớ và sau này đáp lễ.
Các lễ cúng (제사): Trong suốt thời gian tang lễ, các lễ cúng (제사) nhỏ sẽ được tổ chức định kỳ với những món ăn cúng khác nhau, thể hiện lòng thành kính của gia đình đối với người đã khuất.
Vai trò của người chịu tang chính (상주): Người con trai cả (hoặc người chịu trách nhiệm chính trong gia đình) được gọi là người chịu tang chính (상주). Anh ấy (hoặc cô ấy) sẽ đội một chiếc khăn tang đặc biệt hoặc đeo một băng tay màu đen, thường xuyên cúi lạy và cảm ơn khách viếng. Đây là một vai trò vô cùng nặng nề về mặt tinh thần và thể chất.
Ngày Thứ Ba: Lễ Động Quan và An Táng/Hỏa Táng (발인)
Ngày thứ ba là ngày cuối cùng, với nghi thức quan trọng nhất là đưa tiễn người đã khuất về nơi an nghỉ cuối cùng.
Lễ động quan (발인): Gia đình và khách viếng sẽ tập trung tại không gian tang lễ (빈소) để thực hiện lễ động quan (발인), đây là nghi lễ chia tay cuối cùng tại nhà tang lễ (장례식장). Sau đó, quan tài sẽ được đưa lên xe tang để di chuyển đến nơi an táng hoặc hỏa táng.
An táng hay hỏa táng:
- Hỏa táng (화장) ngày càng trở nên phổ biến do diện tích đất đai hạn hẹp và chi phí chôn cất cao. Sau khi hỏa táng, tro cốt sẽ được đựng trong bình và đưa về nhà tưởng niệm (납골당) hoặc chùa, nơi gia đình có thể đến thăm viếng và tưởng niệm.
- Chôn cất truyền thống (매장) hiện ít phổ biến hơn, thường dành cho những gia đình có đất mộ riêng hoặc muốn giữ theo truyền thống lâu đời. Nơi chôn cất (장지) thường là ở ngoại ô hoặc vùng nông thôn.
Tại nơi an táng/hỏa táng, các nghi lễ cuối cùng sẽ được thực hiện một cách trang trọng. Gia đình sẽ vái lạy lần cuối trước khi người thân được đưa xuống huyệt mộ hoặc vào lò hỏa táng.
Những Điều Ít Người Nước Ngoài Biết Về Tang Lễ
Mình đã điểm qua quy trình chung, nhưng có những điều nhỏ nhặt, tinh tế mà chỉ khi thực sự trải nghiệm hoặc tìm hiểu sâu, bạn mới có thể nhận ra.
1. Sự Quan Trọng Của Số Lẻ Trong Tiền Phúng Viếng
Số tiền phúng viếng (조의금) luôn là các bội số lẻ (30,000, 50,000, 70,000, 100,000 won). Điều này xuất phát từ niềm tin rằng số lẻ mang lại may mắn và tượng trưng cho sự trọn vẹn của mối quan hệ, trong khi số chẵn (đặc biệt là bội số của 4) thường được dùng cho các dịp vui như đám cưới hoặc bị coi là không may mắn trong tang lễ. Mình từng chứng kiến một người bạn nước ngoài vô tình chuẩn bị phong bì 40,000 won và đã được người bản xứ giải thích cặn kẽ để tránh điều không hay.
2. Trang Phục Màu Đen Là Bắt Buộc, Nhưng Có Những Quy Tắc Riêng
Khi tham dự tang lễ, trang phục màu đen là quy tắc vàng. Tuy nhiên, không phải chỉ cần mặc đồ đen là đủ. Bạn nên chọn trang phục lịch sự, kín đáo, tránh hở hang. Với nam giới, vest đen, áo sơ mi trắng/đen, cà vạt đen là lựa chọn chuẩn mực. Với nữ giới, váy đen hoặc quần tây đen, áo sơ mi/áo kiểu đen, giày đen kín mũi. Nên tránh trang sức quá lấp lánh, trang điểm đậm, hoặc bất kỳ phụ kiện nào có màu sắc sặc sỡ. Tóc nên được búi gọn gàng hoặc buộc thấp.
3. Văn Hóa Thức Đêm (밤샘) và “Đánh Bài”
Đây là một trong những điều khiến nhiều người nước ngoài bất ngờ nhất. Việc thức đêm (밤샘) tại nhà tang lễ (장례식장) không chỉ là để an ủi gia đình mà còn là để giúp gia đình cảm thấy được bao bọc, không cô đơn trong khoảnh khắc đau buồn. Trong khoảng thời gian này, mọi người thường được phục vụ đồ ăn, đồ uống (bao gồm cả soju (rượu soju)). Và một số người sẽ chơi bài hoa (화투) hoặc các trò chơi thẻ bài khác. Điều này không phải là vô lễ, mà là một cách để giảm bớt căng thẳng, giải tỏa không khí u buồn và giúp mọi người duy trì sự tỉnh táo. Gia đình người mất cũng có thể tham gia, coi đó như một cách để tạm thời quên đi nỗi đau và tương tác với những người đã đến chia sẻ.
4. Di Ảnh Người Mất Luôn Hướng Về Phía Tây
Đây là một chi tiết nhỏ nhưng mang ý nghĩa tâm linh. Theo quan niệm truyền thống, phía Tây là nơi mặt trời lặn, tượng trưng cho sự kết thúc và khởi đầu một hành trình mới. Do đó, di ảnh người đã khuất thường được đặt hướng về phía Tây, thể hiện sự tiễn biệt và mong ước linh hồn được siêu thoát về miền cực lạc.
5. Sự Biểu Lộ Nỗi Buồn Một Cách Công Khai
Trong khi một số nền văn hóa khuyến khích việc kìm nén cảm xúc ở nơi công cộng, thì tại tang lễ, việc biểu lộ nỗi buồn một cách công khai là hoàn toàn chấp nhận được và thậm chí được coi là một phần của nghi thức. Gia đình, đặc biệt là phụ nữ, thường khóc lóc bi ai, gào thét thể hiện sự đau khổ. Đây là cách họ giải tỏa cảm xúc và cũng là cách để mọi người xung quanh hiểu được sự mất mát to lớn mà họ đang phải chịu đựng. Khách viếng không nên cố gắng ngăn cản mà chỉ nên im lặng chia sẻ.
6. Các Nghi Lễ Hậu Tang Lễ: Không Chỉ Dừng Lại Ở Ba Ngày
Sau ba ngày tang lễ chính thức, mối quan hệ với người đã khuất vẫn tiếp tục thông qua các nghi lễ tưởng niệm. Lễ tưởng niệm hàng năm (기일 제사) được tổ chức vào ngày mất của người thân. Vào các dịp lễ như Tết Nguyên Đán (설날) và Tết Trung Thu (추석), các gia đình sẽ đến thăm mộ (성묘) hoặc thực hiện lễ cúng tổ tiên (차례) tại nhà. Những nghi lễ này không chỉ thể hiện lòng hiếu thảo mà còn là cách để duy trì sự kết nối giữa các thế hệ, khẳng định vị trí của người đã khuất trong đại gia đình.
Lời Khuyên Cho Người Nước Ngoài Khi Tham Dự Tang Lễ
Nếu bạn có cơ hội tham dự một tang lễ, hãy ghi nhớ những điều sau để thể hiện sự tôn trọng và tránh những hiểu lầm không đáng có:
- Mặc trang phục lịch sự, tối màu (đen là tốt nhất). Tránh quần áo quá hở hang, màu mè, trang sức cầu kỳ.
- Đến sớm một chút để có thời gian chuẩn bị và hòa mình vào không khí.
- Tắt điện thoại hoặc để chế độ im lặng tuyệt đối.
- Không chụp ảnh hoặc quay phim trong nhà tang lễ (장례식장). Đây là một không gian riêng tư và trang nghiêm.
- Cách cúi lạy: Khi đến trước di ảnh, hãy cúi lạy hai lần (두 번 절하기), sau đó vái lạy một lần trước gia quyến. Nếu bạn không quen cúi lạy, có thể cúi người thật sâu và chắp tay trang trọng.
- Chuẩn bị tiền phúng viếng (조의금) trong phong bì trắng. Ghi tên bạn bên ngoài phong bì. Số tiền nên là bội số lẻ (ví dụ 30,000, 50,000, 70,000 won).
- Ở lại một lúc: Sau khi viếng và chia buồn, bạn nên ở lại một thời gian ngắn, có thể dùng bữa nhẹ mà gia đình cung cấp. Điều này thể hiện sự sẻ chia và động viên.
- Nói lời chia buồn ngắn gọn, chân thành: Một câu nói đơn giản như “삼가 고인의 명복을 빕니다” (“Xin thành kính cầu nguyện cho linh hồn người đã khuất”) hoặc “얼마나 슬프세요” (“Bạn hẳn đang rất đau buồn”) là đủ.
Kết Luận
Tang lễ, dù mang sắc thái đau buồn, nhưng lại là một bức tranh sống động về tình yêu thương, sự kính trọng và trách nhiệm của con người. Từ những nghi thức trang trọng, quy tắc ứng xử tinh tế đến văn hóa thức đêm (밤샘) đầy tính nhân văn, mỗi chi tiết đều thể hiện sâu sắc giá trị đạo hiếu (효도) và tình cảm cộng đồng. Việc tìm hiểu về khía cạnh này không chỉ giúp chúng ta hiểu hơn về văn hóa mà còn là cách để chúng ta trân trọng hơn vòng đời, sự mất mát và ý nghĩa của sự sẻ chia.
Bạn có ấn tượng nhất với nét văn hóa nào trong tang lễ? Hay bạn có bất kỳ trải nghiệm nào muốn chia sẻ không? Hãy để lại bình luận bên dưới nhé!
Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về các nghi lễ truyền thống khác, đừng quên đọc bài viết “Chuseok và Seollal: Hai Lễ Hội Lớn Nhất Mà Bạn Không Thể Bỏ Qua” trên blog của mình nhé!
Đang tải bình luận...